Houtbouw is van nature circulair en leent zich perfect voor conceptueel en industrieel bouwen. En dat brengt grote kansen met zich mee om maatschappelijke opgaven zoals het woontekort en het beperken van klimaatverandering aan te pakken. Welke impact kun je maken met hout en is houtbouw duurder dan traditionele bouw? We vragen het aan Gert-Jan Phiferons van MeerHout, een concept van ontwikkelende bouwer Waal uit Vlaardingen.
Wat maakt biobased bouwen – en specifiek hout – voor jou aantrekkelijk bij het realiseren van duurzame en toekomstbestendige projecten?
“Als ondernemer ben ik intrinsiek gedreven om daar waar het beter kan dit na te streven. Ik ben geschoold als organisatiedeskundige en werk al circa vijfentwintig jaar aan systeeminnovatie in de woningmarkt. Niet alleen aan proces- en productinnovaties, maar ook aan co-creatie, wat de positie van eindgebruikers versterkt. Hiermee bouwen we niet alleen aan gemeenschappen, maar ook aan sociale innovatie.”
Wat vind je mooi aan biobased bouwen?
“Transities vormen de rode draad in mijn werkende leven. Het mooie van biobased bouwen, specifiek houtbouw, is dat het gewoon ‘een prachtig verhaal’ is. Hier kan toch niemand tegen zijn? We geven er een holistische invulling aan, door verschillende maatschappelijke opgaven integraal aan te pakken: het klimaatprobleem, de grondstoffenschaarste, de energietransitie, betaalbaarheid, herstellen van de natuur en de leefomgeving. De drive achter ons houtbouwconcept MeerHout is dan ook beter bouwen in ieders belang.”
Foto: Linkwood
Welke technische en ecologische voordelen van houtbouw zie jij ten opzichte van traditionele materialen?
“Wat enorm uitdaagt is om de CO2-emissies in de bouw en de bebouwde omgeving drastisch te verlagen en te bouwen binnen planetaire grenzen. Aan de operationele uitstoot, als gevolg van het energiegebruik van de bebouwde omgeving, wordt de laatste 10 jaar al hard gewerkt, door het verduurzamen van de bestaande voorraad en het overschakelen op groene energiebronnen. Daar is nog veel werk te doen maar nieuwe woningen die we bouwen zijn gasloos, energieneutraal of bijna energieneutraal of produceren energie.”
Wat is dan de volgende stap?
“We moeten nu met volle vaart met het reduceren van materiaalgebonden CO2-uitstoot aan de slag. Want er zijn al allerlei planetaire grenzen overschreden. Het bouwen met traditionele en fossielintensieve materialen maakt het klimaatprobleem groter. Duurzaamheid gaat over het voorkomen van schade, maar we moeten een stap extra zetten en werken aan herstel van de natuur.”
“Daarom moeten we naar regeneratief ontwikkelen en bouwen, door hergebruik en gebruik van hernieuwbare materialen. Hout en biobased materialen zijn van nature hernieuwbaar en bieden een mooie oplossing voor de transitie naar een circulaire en toekomstbestendige bouwcultuur. Feitelijk is de opgave het herbebossen van de aarde, het telen van gewassen voor de bouw en het timmeren aan de stad.”
En hoe pakken jullie dit aan in de praktijk?
“Wij bouwen Paris Proof, industrieel, circulair, emissiearm en betaalbaar. We ontwikkelen leefbare en natuurinclusieve wijken en buurten die CO2 opslaan in plaats van uitstoten. We herstellen de natuur en de relatie tussen mens en natuur door een gezonde leefomgeving te creëren.”
Hoe vertaalt het gebruik van hout zich in jouw projecten naar aantoonbare prestaties?
“Wat we met onze opgeleverde houtbouwprojecten bewezen is dat bouwen met hout niet duurder hoeft te zijn. Dat is een enorme prestatie, want de lijst met argumenten om niet in hout te bouwen wordt dan dun. We maakten strategische keuzes die de basis legden voor conceptueel en industrieel bouwen. Daar zijn we in de bouw ook al ruim twintig jaar mee bezig. Toen waren er al innovatieprogramma’s om industrieel, flexibel en demontabel (IFD) te bouwen. Houtbouw leent zich hier perfect voor. Op basis van een internationale marktscan naar houtbouw selecteerden we innovatieve partners en bouwden we een maakketen die industriële productie mogelijk maakt.”
Waar zien we dat terug?
“Bijvoorbeeld bij ons eerste grootschalige houtbouwproject Valckensteyn in Rotterdam, 82 appartementen in het middenhuursegment met een casco van CLT en Glulam. In opdracht van corporatie Woonstad. Ik vind het nog steeds enorm indrukwekkend dat het gebouw in anderhalve dag in de hightech fabriek van Binderholz in Oostenrijk is geproduceerd en just in time met 54 vrachtwagens als bouwpakket naar Nederland is gekomen. Bouwen wordt zo assembleren, gaat veel sneller, schoner en met veel minder overlast voor de buurt. Om nog meer emissiearm te bouwen vervingen we de vrachtwagens bij ons tweede project door transport per trein vanuit Oostenrijk naar de Moerdijk en vervolgens met elektrische vrachtwagens naar de bouwplaats in Den Haag.”
“Het vlekkeloos laten verlopen van ons eerste houtbouwproject heeft ook heel veel met de organisatie van de Waal te maken. Al jaren wordt steeds door geïnnoveerd op virtueel bouwen, lean management en ketensamenwerking. Bovendien hebben we een hele oplossingsgerichte en ondernemende bedrijfscultuur, met betrokken medewerkers die verantwoordelijkheid nemen.”
Foto: 3MP
Als je betere prestaties met duurzaam bouwen bereikt, is het ook belangrijk om dit te bewijzen. Hoe pakken jullie dat aan?
“Met de taxonomie van Het Nieuwe Normaal. Door met ons project Valckensteyn een MPG-score te halen van 0,486, konden we aan de destijds geldende MIA/Vamil-voorwaarden voldoen. Door het fiscale voordeel wat dat opleverde werd de circulaire businesscase meer haalbaar. De MIA/Vamil-regeling wijzigt elk jaar. Onbegrijpelijk dat de regeling dit jaar is versoberd, want dit soort fiscale stimuleringsregelingen zijn keihard nodig. Dat hebben fiscale regelingen wel bewezen, in de transitie naar elektrisch rijden.
Maar het allermooiste van bouwen in hout is toch het met driedubbele impact reduceren van CO2-emissies. Met project Valckensteyn vermeden we 1.500 ton CO2-uitstoot en in het gebouw zit circa 1.600 ton CO2 langjarig opgeslagen. Het gebouw is losmaakbaar en herbruikbaar ontworpen en is eigenlijk een materialendepot. Het heeft restwaarde, omdat de elementen een nieuw leven kunnen krijgen in een nieuw gebouw. Doordat het gebruikte hout uit duurzaam beheerde bossen komt zijn nieuwe bomen aangeplant die ook weer opnieuw CO2 opnemen.
De waarde van de construction stored carbon (CSC) nemen we in de vorm van carbon credits mee in de circulaire businesscase. Uiteraard proberen we ook de restwaarde te kwantificeren, maar dat is nog in ontwikkeling. We zijn er echter van overtuigd dat een circulair woongebouw een hogere waarde heeft, ook in de toekomst, dan een woongebouw met lineaire materialen.”
Welke uitdagingen ervaar jij in ontwerp, uitvoering of ketensamenwerking bij het opschalen van houtbouw?
“Om alle voordelen van houtbouw goed te benutten en integrale oplossingen te bouwen voor constructie, brandwerendheid, akoestiek en vocht, is het belangrijk dat ontwerpen en maken zo vroeg mogelijk in het proces worden samengebracht. Bij de nieuwe houtbouwprojecten waar we nu aan werken zijn we (mede-)ontwikkelaar of als bouwteampartner vanaf SO geselecteerd. Valckensteyn wonnen we in een tender op visie en laagste bouwprijs, maar daar lag al een DO en een omgevingsvergunning.”
“In een open en innovatieve samenwerking met Woonstad, Powerhouse, Linkwood, Binderholz en adviseurs engineerden we het plan binnen de omgevingsvergunning opnieuw. Het ontwerp maakten we rationeler en gestandaardiseerd, waardoor het goedkoper en beter industrieel te produceren werd. Dat proces ging fantastisch, omdat iedereen de drive had om van dit project een succes te maken, zonder op ambities in te leveren.”
Foto: 3MP
Wat was een leerpunt bij dit project?
“Re-engineering was niet nodig geweest wanneer we als maakpartner eerder waren betrokken. In de praktijk blijkt het toch altijd een uitdaging om het proces zo vorm te geven dat benodigde houtbouwkennis vroeg wordt benut. Het zijn voor veel partijen nieuwe rollen die moeten worden ingevuld. Ook vraagt het van opdrachtgevers en samenwerkingspartners meer vertrouwen.”
Wat vraagt het van je als bedrijf of als overheid, als je houtbouw succesvol wilt maken?
“Een langetermijnperspectief en een focus op waarde. Denk bijvoorbeeld aan een bebouwde omgeving die CO2 opslaat in plaats van uitstoot en de klimaatschade die hiermee voorkomen wordt. Een mooi voorbeeld daarvan is de provincie Utrecht, die toekomstige klimaatschade meeneemt in hun maatschappelijke kostenbaten-analyse en de besparing van een ton CO2-uitstoot waardeert op 875 euro.”
“Denk ook aan de kosten van een bouwvertraging of -stop doordat er tijdens de bouw te veel CO2- en stikstofemissies zijn, die je met industriële houtbouw kunt minimaliseren. Of aan de gezondheidsvoordelen die houtbouw levert, door een veel beter binnenklimaat. Als je dat kwantificeert in voorkomen zorgkosten, dan krijg je een andere businesscase.”
Hoe merken jullie de populariteit van houtbouw in opvolgende projecten?
“We hebben ongeveer acht nieuwe houtbouwprojecten waar we aan merken. Ik merk dat het werken met mensen die geloven in houtbouw voor versnelling zorgt. Er is een groep koplopers: opdrachtgevers, architecten en adviseurs, die je niet meer hoeft te overtuigen. Dat helpt de noodzakelijke samenwerking een grote stap vooruit, want je hebt een gezamenlijk doel.”
“De bevlogenheid en betrokkenheid van professionals geeft een project vleugels, net als projectoverstijgende samenwerkingen. Hiermee kun je samen verder innoveren, maar wel met bewezen oplossingen. Iedereen heeft ook een vergelijkbaar proces, om houtbouw binnen de eigen organisatie verder te brengen. Ook dat is verbindend. Je kunt elkaar helpen bij die transitie door samen bewijslast te bouwen. Daarom investeren we ook heel veel in het delen van kennis. Iedereen is gebaat bij positieve voorbeelden van houtbouw.”
Op welke manier kan houtbouw volgens jou niet alleen de milieu-impact verlagen, maar ook waarde toevoegen voor kopers, huurders of investeerders?
“We werken samen met opdrachtgevers aan het met een driedubbele impact reduceren van CO2-emissies. Dat is goed voor iedereen en ook in ieders belang. Investeerders zoals corporaties en beleggers helpen we zo hun ESG-doelstellingen te realiseren, waar ze verantwoording over af moeten leggen conform de nieuwe Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD).”
En wat komt er de komende jaren op ons af? Bijvoorbeeld op het gebied van wet- en regelgeving?
“Vanuit Europa komt er vanaf 2028 sturing op Whole Life Carbon voor de bouwsector. Impactbeleggen wordt dan ook in toenemende mate belangrijk. Uit een koplopers groep van Building Balance onder aanvoering van Norbert Schotte, waaraan ik deelneem namens Waal, komen dan ook hele mooie bereidheidsverklaringen en ambities met betrekking tot het opschalen van biobased bouwen. Van ontwikkelende bouwers, maar ook van beleggers en corporaties. In die zin ben ik zeer positief over de snelheid van de transitie.”
“Gemeenten doen er goed aan het voorbeeld van de Metropool Regio Amsterdam (MRA) te volgen. Daarnaast is het slim om te ontdekken hoe Bob van der Zande en zijn team samen met gemeenten en marktpartijen zich inzet om de houtbouw te versnellen naar 20 procent van de totale woningbouwproductie in de MRA in 2030. Daarnaast zijn er ook diverse corporaties die we onder koplopers in houtbouw mogen scharen. Mijn ervaring is dat deze groep openstaat voor kennisdeling en vaak goede voorbeelden van collega-corporaties volgen. Deze verandering gaat verder en dat merken we ook aan onze nieuwe opdrachten bij deze doelgroep.”
En als je kijkt naar betaalbaarheid en bereikbaarheid voor huurders en kopers?
Industrieel bouwen in hout kan voor belangrijke doorbraken zorgen in de woningmarkt. Want laten we eerlijk zijn, wonen is simpelweg te duur geworden en creëerde sociale ongelijkheid. Een woning is voor veel mensen niet meer bereikbaar, door het woningtekort. Daardoor staan levens in de pauzestand. Met houtbouw kunnen we de woningbouwopgave kwalitatief invullen.”
“Hiermee versnellen we woningbouw, maken we het schoner en meer betaalbaar. We maken prachtige woongebouwen van hout, met esthetische kwaliteit, passend binnen de stedelijke context en beeldkwaliteit. Ik werk als houtbouwontwikkelaar dan ook graag met gepassioneerde architecten, die begrijpen dat standaardisatie van elementen niet tot uniforme gebouwen leidt. We kozen daarom bewust voor houtbouw in 2D-elementen van CLT en Glulam waar het past, in combinatie met een 3D-kernmodule voor badkamer, toilet, installaties en keuken.”
Wat kan houtbouw verder nog versnellen?
“Er zijn wetenschappelijke studies die welzijn en positieve gezondheidseigenschappen van houtbouw naar voren brengen. Door Built by Nature is geld beschikbaar gesteld om deze claim te actualiseren. Ik ben benieuwd naar de uitkomsten van dit onderzoek, want ook dit versnelt houtbouw om meer gezonde leefomgevingen te creëren, voor zowel huurders als kopers.”
Waarom is het belangrijk om mee te doen aan de Houtbouwgame?
“Een ander prachtig initiatief van Built by Nature, dat in Nederland onder leiding van Peter Fraanje de houtbouw wil versnellen, is de ontwikkeling van de Houtbouwgame. Er is geld beschikbaar gesteld om door organisatie The 2B Collective een e-learning platform te laten bouwen waar al spelenderwijs houtbouwkennis kan worden opgedaan. Yvette Watson en haar team lieten zich bij de ontwikkeling van de Houtbouwgame bijstaan door een kleine groep houtbouwspecialisten. Ook wij hebben een bijdrage geleverd. Het is de bedoeling om 5.000 mensen te activeren om de Houtbouwgame te spelen, met teams uit diverse organisaties in de keten. Als eerste richten we ons op de doelgroepen gemeenten, corporaties en ontwikkelende bouwers. Als Waal gaan we met diverse teams meedoen aan de Houtbouwgame om zo kennis over houtbouw breed in de organisatie te verspreiden.”
Impact van de Houtbouwgame
“Verandering gaat altijd gepaard met weerstand, onzekerheid en beren op de weg.
De Houtbouwgame creëert bewustwording, ontkracht hardnekkige mythes en deelt breed oplossingen die werken. Hiermee mobiliseren we veranderkracht, om houtbouw binnen organisaties het nieuwe normaal te maken. Echt veranderen betekent ook gewoon doen en experimenteren om de toekomst te omarmen. De Houtbouwgame doet dit, spelenderwijs. Dus: inschrijven allemaal op deze pagina. En doe met ons mee.”
